Zagrożenia związane z nowymi substancjami i materiałami, które dotychczas nie były z różnych przyczyn regularnie monitorowane w wodach przeznaczonych do spożycia przez ludzi, są związane przede wszystkim z rozwojem technologicznym i wprowadzaniem do środowiska nowych, nieznanych dotychczas substancji oraz skalą tego zjawiska.

Uboczne produkty dezynfekcji, znane jako DBP (Disinfection By-Products), to związki powstające podczas kontaktu środków dezynfekujących, takich jak chlor, dwutlenek chloru czy ozon, z naturalnie występującymi w wodzie substancjami organicznymi i nieorganicznymi. Do najczęściej oznaczanych należą trihalometany (THM), haloketony, kwasy halogenooctowe (HAA) oraz nieorganiczne oksyhalogenki – chloryny, chlorany i bromiany. Dezynfekcja jest niezbędna w procesie uzdatniania wody, ale obecność DBP wymaga stałego monitoringu i kontroli, aby zachować równowagę pomiędzy skutecznym zwalczaniem patogenów a minimalizacją ryzyka zdrowotnego.

W Unii Europejskiej obowiązują limity m.in. dla HAA5 (60 µg/L), wynikające z dyrektywy 2020/2184. Państwa członkowskie, w tym Polska, mają obowiązek wdrożyć przepisy do 12 stycznia 2026 r. W krajowym porządku prawnym odniesieniem jest rozporządzenie Ministra Zdrowia oraz odpowiednie Polskie Normy, w tym PN-EN ISO 10301:2002 dotycząca oznaczania lotnych pochodnych chlorowcowych metodą chromatografii gazowej (GC), w tym THM-ów. Dla pracowników wodociągów istotne pozostają także normy takie jak PN-EN 15975-2:2013-12 w zakresie zarządzania ryzykiem w systemach zaopatrzenia w wodę czy PN-EN ISO 14189:2016-10 dotycząca oceny mikrobiologicznej, które – choć koncentrują się na innych parametrach – podkreślają znaczenie systemowego podejścia do jakości wody.

Praktyczne dane z monitoringu pokazują, że skuteczny proces uzdatniania może ograniczyć DBP do poziomów znacznie poniżej norm. Przykładem są badania prowadzone w Krakowie w latach 2023–2024, które wykazały obecność HAA (głównie DCAA i TCAA) oraz THM (głównie chloroform) w stężeniach znacznie poniżej dopuszczalnych limitów, a bromiany nie występowały wcale. Mimo to kontrola pozostaje kluczowa, ponieważ zmienność składu wody surowej czy sezonowość procesów mogą wpływać na poziom DBP.

Schemat procesu analizy wody w wodociągach – od pobrania próbki po decyzję technologiczną.

Chromatografia jonowa (IC) od lat stanowi podstawową technikę oznaczania nieorganicznych DBP. Jest zgodna z międzynarodowymi metodami, m.in. EPA 300.1 i 300.0 dla anionów czy EPA 557 dla HAA i bromianów. Nowoczesne rozwiązania, takie jak system Thermo Scientific Dionex Inuvion IC, wykorzystują technologię Reagent-Free IC (RFIC), co eliminuje konieczność ręcznego przygotowania eluentów i pozwala na uzyskanie powtarzalnych wyników przy mniejszym nakładzie pracy. W metodyce opisanej w Application Note AN 003449 możliwe jest oznaczenie chlorynów, chloranów i bromianów oraz DCAA i TCAA w czasie poniżej 21 minut, przy zachowaniu wysokiej czułości i precyzji.

Dla laboratoriów wodociągowych oznacza to możliwość połączenia zgodności z regulacjami z efektywnością operacyjną. Szybkie metody analityczne skracają czas oczekiwania na wynik, RFIC zmniejsza liczbę błędów związanych z przygotowaniem eluentów, a nowoczesne metody pozwalają na wykrywanie DBP nawet na poziomach śladowych. To wszystko przekłada się na bezpieczeństwo dostarczanej wody i komfort pracy zespołów laboratoryjnych.

Bibliografia:

  1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/2184 z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
  2. PN-EN ISO 10301:2002 Woda — Oznaczanie lotnych pochodnych chlorowcowych metodą chromatografii gazowej.
  3. PN-EN 15975-2:2013-12 Bezpieczeństwo zaopatrzenia w wodę pitną — Wytyczne dotyczące zarządzania ryzykiem.
  4. PN-EN ISO 14189:2016-10 Jakość wody — Oznaczanie Clostridium perfringens — Metoda filtracji membranowej.
  5. Thermo Scientific, Application Note AN 003449: Determination of Disinfection Byproducts by IC using Dionex Inuvion.
  6. EPA Method 300.1, EPA Method 300.0, EPA Method 557 – US Environmental Protection Agency.
  7. Badania monitoringowe Wodociągów Miasta Krakowa, raport 2025.
  8. Li et al., “Determination of disinfection by-products in drinking water by ion chromatography”, PMC, 2023.

Agnieszka Bielińska, MBA

Zobacz także inne artykuły o jakości wody:

  1. Zawartość azotanów(III) i azotanów(V) w wodzie kranowej na terenie Górnego Śląska oraz ich potencjalny wpływ na zdrowie konsumentów
  2. Obecność i wykrywanie substancji PFAS w Polsce
  3. Nowe zagrożenia i substancje w wodach przeznaczonych do spożycia przez ludzi
  4. Sample preparation for inorganic trace element analysis
System chromatografii jonowej Dionex Inuvion od Thermo Scientific – kompaktowe i wydajne rozwiązanie do rutynowej analizy jonów
Thermo Scientific Dionex Inuvion IC System

Wróć do artykułów